၃.၁.၃

အကြိုလေ့လာချက်

မည်သူတို့သည် တာဝန်ရှိပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်ပြီး မည်သူတို့သည် အခွင့်အရေး ရပိုင်ခွင့်ရှိသူများ ဖြစ်သနည်း။

ကုလသမဂ္ဂသည် မျက်မှောက်ကာလ လူ့အခွင့်အရေးစနစ်ဆိုင်ရာ ကြေညာစာတမ်းများနှင့် သဘောတူစာချုပ်များကို ဖန်တီးရေးဆွဲရာတွင် အခရာကျပါသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ကုလသမဂ္ဂကို ပေါ်ပေါက်စေခဲ့သော ကုလသမဂ္ဂပဋိညာဉ်စာချုပ်တွင် အခွင့်အရေးများ ပါဝင်ပါသည်။ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်း (UDHR) ကို ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေညီလာခံ (UNGA) မှ မှီငြမ်းကျင့်သုံးခဲ့ပါသည်။ ကနဦးတွင် UDHR ကို စည်းနှောင်မှုမရှိသည့် ကြေညာစာတမ်းဟု ယူဆခဲ့ပါသည်။ သို့သော် ယင်းသည် ဥပဒေအရ စည်းနှောင်ထားသည့် အခြားအရေးပါသော လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ သဘောတူစာချုပ်များကို လွှမ်းမိုးမှုရှိခဲ့သည်။ ထို့အပြင် နိုင်ငံအမြောက်အမြားသည်လည်း လူ့အခွင့်အရေးကို အားပေးလာကြပြီး ပြည်သူများ ရရှိခံစားနိုင်ကြစေရန် ကိုယ်ပိုင်ဥပဒေများကို မှီငြမ်းကျင့်သုံးလာခဲ့ကြသည်။

အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေး ဥပဒေတွင် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအတွက်သာမက နိုင်ငံများအကြား ဥပဒေအရ စည်းနှောင်ထားသည့် သဘောတူစာချုပ်များ ပါဝင်ပါသည်။ နိုင်ငံများသည် ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးသည့် နိုင်ငံဖြစ်ရန် ဆုံးဖြတ်ရွေးချယ်လိုက်သည်ဆိုပါက ထိုသဘောတူစာချုပ်များနှင့်စပ်လျဉ်း၍ စည်းနှောင်မှုရှိလာမည် ဖြစ်ပါသည်။

သဘောတူစာချုပ်များတွင် ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးထားသည့် နိုင်ငံများသည် တာဝန်ရှိသူများဖြစ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် အဆိုပါတာဝန်ရှိပုဂ္ဂိုလ်များသည် အခွင့်အရေး ရပိုင်ခွင့်ရှိသူများဖြစ်သော မိမိတို့၏ တရားဝင်နိုင်ငံသားများ၏ လူ့အခွင့်အရေးများကို လေးစားခြင်း၊ အကာအကွယ်ပေးခြင်းနှင့် ဖြည့်ဆည်းပေးခြင်းတို့ လုပ်ဆောင်ရန် တရားဝင်တာဝန်ဝတ္တရားများရှိပါသည်။ နိုင်ငံတော်သည် မိမိနိုင်ငံတွင်နေထိုင်သော တရားဝင်နိုင်ငံသားများ၏ လူ့အခွင့်အရေးများကို မချိုးဖောက်ခြင်းအားဖြင့် လူ့အခွင့်အရေးကို လေးစားသမှုပြုပါသည်။ နိုင်ငံတော်သည် အစိုးရမဟုတ်သော ဇာတ်ကောင်များဖြစ်ကြသည့် ကုမ္ပဏီများ၊ လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များနှင့် လူပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးချင်းစီမှနေ၍ နိုင်ငံသားများ၏ လူ့အခွင့်အရေးကို ချိုးဖောက်ခြင်းမှ တားဆီးပေးခြင်းဖြင့် မိမိနိုင်ငံတွင်နေထိုင်သော တရားဝင်နိုင်ငံသားများ၏ လူ့အခွင့်အရေးများကို ကာကွယ်ပေးပါသည်။ နိုင်ငံတော်သည် မိမိတို့၏ တရားဝင်နိုင်ငံသားများအား ၎င်းတို့၏ လူ့အခွင့်အရေးများရရှိကြစေရန် ဥပဒေပြုရေးဆိုင်ရာ၊ မူဝါဒစီမံဆောင်ရွက်ချက်များနှင့် အရင်းမြစ်များအသုံးပြုခြင်းကဲ့သို့သော လုပ်ဆောင်ချက်များ ဆောင်ရွက်ပေးခြင်းဖြင့် မိမိတို့၏ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ တာဝန်ဝတ္တရားများကို ဖြည့်ဆည်းပေးပါသည်။

ပုံမှန်အားဖြင့် နိုင်ငံတော်တွင် တရားဝင်နိုင်ငံသားအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခြင်း မခံရသူများ၏ လူ့အခွင့်အရေးများကို လေးစားခြင်း၊ အကာအကွယ်ပေးခြင်းနှင့် ဖြည့်ဆည်းပေးခြင်းတို့ ပြုလုပ်ပေးရန် တာဝန်ဝတ္တရား အနည်းငယ်သာရှိသည်ဟု မြင်ကြပါသည်။ မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံ့နယ်မြေအတွင်းတွင် နေထိုင်သည့် လူတိုင်းအတွက် အခြေခံအခွင့်အရေးများကို ဖြည့်ဆည်းပေးရန် နိုင်ငံတော်တွင် တာဝန်ရှိသည်။ ထို့ကြောင့် တရားဝင်နိုင်ငံသားမဖြစ်သူများလည်း အပါအဝင်ဖြစ်ပါသည်။ အခြေခံအခွင့်အရေးများတွင် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ တရားဝင်နိုင်ငံသား မဟုတ်သူများအတွက်ပင် မရှိမဖြစ်လိုအပ်ပြီး ကန့်သတ်၍မရသည့် အခွင့်အရေးများ ပါဝင်ပါသည်။ အခြေခံအခွင့်အရေးများတွင် လူသားအားလုံး ဆက်လက်ရှင်သန်နိုင်ရေးနှင့် တည်ရှိမှုအတွက် အရေးပါသည်ဟု ယူဆထားသည့် အခြားအခွင့်အရေးများ (အကယ်၍ ဤအခွင့်အရေးများ၌ အခြေအနေအချို့တွင် ကန့်သတ်ခံရနိုင်ခြေ ရှိသည့်တိုင်) လည်း ပါဝင်ပါသည်။

အကယ်၍ ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးထားသည့် နိုင်ငံသည် သဘောတူစာချုပ်အရ ၎င်းတို့လိုက်နာရန် တာဝန်ရှိသည့် လူ့အခွင့်အရေးများကို လေးစားခြင်း၊ အကာအကွယ်ပေးခြင်းနှင့် ဖြည့်ဆည်းပေးခြင်းတို့ မရှိပါက အောက်ပါနည်းလမ်းများဖြင့် ထိုနိုင်ငံအား တာဝန်ခံစေနိုင်ပါသည်။

• သဘောတူစာချုပ်ဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများသည် လွတ်လပ်သော ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည့် ကော်မတီများပင် ဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းတို့မှ အချို့သဘောတူစာချုပ်များ၏ အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်ပုံကို ကြည့်ရှုစစ်ဆေးပါသည်။ ၎င်းတို့သည် ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးထားသည့် နိုင်ငံများ၏ အစီရင်ခံစာများအပြင် သက်ဆိုင်ရာနိုင်ငံ၏ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဆောင်ရွက်ချက်နှင့် ပတ်သက်၍ အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းများမှ ရေးသားထုတ်ဝေသော အစီရင်ခံစာများကိုပါ ဖြည့်စွက်သတင်းရင်းမြစ်များအနေဖြင့် ကောက်ယူစုဆောင်းပါသည်။ ထို့နောက် အဆိုပါ အစီရင်ခံစာများကို ပြန်လည်သုံးသပ်ပြီး ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးသည့် နိုင်ငံများအနေဖြင့် ၎င်းတို့၏ လူ့အခွင့်အရေး ဆောင်ရွက်ချက်များကို မည်သို့တိုးတက်ကောင်းမွန်အောင် ဆောင်ရွက်နိုင်ကြောင်း အကြံပြုချက်များပေးပါသည်။ အဆိုပါ အကြံပြုချက်များမှာမူ ဥပဒေအရ စည်းနှောင်မှု မရှိပါ။
• ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအားလုံး၏ လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေကို ပုံမှန်သုံးသပ်သည့် လုပ်ငန်းစဉ် (UPR) ဆိုသည်မှာ သဘောတူစာချုပ်များကို လက်မှတ်ရေးထိုးထားသည့် နိုင်ငံများမှ ၎င်းတို့ဖြည့်ဆည်းပေးရမည့် လူ့အခွင့်အရေးများကို ဖြည့်ဆည်းပေးခြင်းရှိ မရှိ ငါးနှစ်တစ်ကြိမ် ပုံမှန်ပြန်လည်သုံးသပ်သည့် လုပ်ငန်းစဉ် ဖြစ်ပါသည်။ UPR သည် ယင်းသုံးသပ်မှုပြုသည့် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ အစီရင်ခံစာပေါ် အခြေခံပြီး နိုင်ငံတော်နှင့် ပြည်တွင်းအရပ်ဘက် လူမှုအဖွဲ့အစည်းများမှ ကောက်ခံထားသော အစီရင်ခံစာများအပေါ်လည်း အခြေခံ၍ ဆောင်ရွက်ပါသည်။ ဤအစီရင်ခံစာများကို UPR လုပ်ငန်းအဖွဲ့ထံမှ ကောက်ခံပြီး အဆိုပါ လုပ်ငန်းအဖွဲ့သည် သုံးသပ်မှုပြုသည့် နိုင်ငံနှင့် ကြားနာမှုတစ်ခု ပြုလုပ်ပေးပါသည်။ အခြားနိုင်ငံများနှင့် အရပ်ဘက်လူမှုအဖွဲ့အစည်းများလည်း ဤကြားနာမှုကို တက်ရောက်နိုင်ပါသည်။ ထို့နောက် UPR လုပ်ငန်းအဖွဲ့သည် သုံးသပ်မှုပြုသည့် နိုင်ငံအတွက် အချက်အလက်အားလုံးကို စုစည်းပြီး အစီရင်ခံစာတစ်စောင် ပြုစုပေးပါသည်။ အစီရင်ခံစာပါ အကြံပြုချက်များသည် ဥပဒေအရ စည်းနှောင်မှု မရှိပါ။
• ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီ (UNHRC) နှင့် ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ (UNSC) တို့တွင် ပုံမှန်ကျင်းပလေ့ရှိသော ကြားနာမှုများရှိပါသည်။ အဆိုပါ ကြားနာမှုများတွင် နိုင်ငံများ၏ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဆောင်ရွက်ချက်များအပြင် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လုံခြုံရေးနှင့် ဆက်နွယ်သည့် ကိစ္စရပ်များကို ဆွေးနွေးပါသည်။ UNHRC နှင့် UNSC နှစ်ခုလုံးသည် ဆုံးဖြတ်ချက်များကို ပြုလုပ်ပြဌာန်းနိုင်ပါသည်။ ထိုဆုံးဖြတ်ချက်များတွင် သက်ဆိုင်ရာ နိုင်ငံများမှ ပြုလုပ်ပေးရန် လိုအပ်သည့် အရေးယူဆောင်ရွက်ချက်များ ပါဝင်ပါသည်။ ယင်းဆုံးဖြတ်ချက်အများစုမှာ ဥပဒေအရ စည်းနှောင်မှုမရှိပါ။
• အထူးအစီရင်ခံစာ တင်သွင်းသူများမှာ နိုင်ငံများ၏ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဆောင်ရွက်ချက်များကို ပြန်လည်သုံးသပ်ရန်နှင့် အစီရင်ခံရန်အတွက် UNHRC က တာဝန်ပေးခန့်အပ်ထားသော အမှီအခိုကင်းသည့် ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်များ ဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းတို့တွင် အကြောင်းအရာအလိုက် အာရုံစိုက်သည့်ကိစ္စ သို့မဟုတ် နေရာဒေသအလိုက် အာရုံစိုက်သည့်ကိစ္စ ရှိတတ်ပါသည်။ ၎င်းတို့သည် နိုင်ငံ့လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်များ၊ ပြည်တွင်းပြည်ပ အရပ်ဘက်လူမှုအဖွဲ့အစည်းများနှင့် တွေ့ဆုံပြီး စာရွက်စာတမ်းအသုံးပြု သုတေသနများ လုပ်ပါသည်။ ၎င်းတို့ စုံစမ်းစစ်ဆေးပြီးနောက်တွင် ဥပဒေအရ စည်းနှောင်ထားခြင်းမရှိသော အကြံပြုချက်များကို ထုတ်ပြန်လေ့ရှိပါသည်။
• အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာတရားရုံး  (ICJ) သည် ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးကြသည့် နိုင်ငံနှစ်နိုင်ငံ သို့မဟုတ် ထိုထက်ပိုမိုများပြားသော နိုင်ငံများအကြားတွင် သဘောတူစာချုပ်တစ်ခုနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ပေါ်ပေါက်လာသော သဘောထားကွဲလွဲမှုများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းပါသည်။ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ရာဇဝတ်မှုတရားရုံး (ICC) သည် နိုင်ငံတော်အဆင့် ကိုယ်စားပြုသူများမှသော်လည်းကောင်း၊ အစိုးရမဟုတ်သော ဇာတ်ကောင်များမှသော်လည်းကောင်း အရပ်သားများအပေါ် ပြင်းထန်သည့် လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုများ ပြုလုပ်သည့် အခြေအနေမျိုးကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းပါသည်။ ဤတရားရုံးများသည် လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်သူများကို ပြစ်ဒဏ်ပေးနိုင်ပါသည်။ ဤတရားရုံးများ၏ ဆုံးဖြတ်ချက်များမှာ ဥပဒေအရ စည်းနှောင်မှု ရှိပါသည်။

အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးဥပဒေ သဘောတူစာချုပ်များကို ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးသည့် နိုင်ငံများတွင် အောက်ပါနည်းလမ်းနှစ်ရပ်အနက် တစ်နည်းနည်းဖြင့် သက်ရောက်မှု ရှိစေနိုင်ပါသည်။

၁။ သဘောတူစာချုပ်များပါ ရေးသားထားသည့်အတိုင်း တိုက်ရိုက်သက်ရောက်မှု ရှိစေခြင်း သို့မဟုတ်

၂။ ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးသည့် နိုင်ငံများမှ ကိုယ်ပိုင်ဥပဒေများ ရေးဆွဲပြီး ထိုဥပဒေများထဲတွင် သဘောတူစာချုပ်ပါ လူ့အခွင့်အရေးများကို ထည့်သွင်းခြင်း။

လက်မှတ်ရေးထိုးသည့် နိုင်ငံများသည် မိမိတို့နိုင်ငံ၌ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးဥပဒေများကို မည်သည့်နည်းဖြင့် သက်ရောက်မှု ရှိစေမည်ကို ၎င်းတို့ဘာသာ ဆုံးဖြတ်ကြပါသည်။

ပြန်လည်သုံးသပ်ချက်/ဆွေးနွေးချက်

၁။  လူတစ်ယောက်တွင် အမြဲတမ်းရှိသင့်ပြီး မည်သူကမျှ မည်သို့သော အခါတွင်မှ ပိတ်ပင်ကန့်သတ်ခြင်းမျိုး မပြုလုပ်သင့်သည့် အခွင့်အရေးများမှာ မည်သည်တို့ဖြစ်သည်ဟု ထင်ပါသနည်း။

၂။  တာဝန်ခံရေးယန္တရားများသည် ဥပဒေအရ စည်းနှောင်မှု မရှိပါက လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်သော နိုင်ငံများအနေဖြင့် ပြောင်းလဲလာမည်ဟု ထင်ပါသလား။ အဘယ်ကြောင့် ထင်သနည်း သို့မဟုတ် အဘယ်ကြောင့် မထင်သနည်း။

သင်တန်းဆရာမှတ်စုများ

အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးများ ဥပဒေသည် ကွဲပြားသည့် အတိုင်းအတာကို ကန့်သတ်ထားခြင်းသော်လည်းကောင်း၊ ကန့်သတ်မထားခြင်းသော်လည်းကောင်း ဖြစ်နိုင်သည့် အခွင့်အရေး အမျိုးအစား အမျိုးမျိုးကို ခွဲခြားဖော်ပြသည်။

'အကြွင်းမဲ့ ရရှိရမည့် အခွင့်အရေးများ' ကို မည်သည့် အခြေအနေတွင်မဆို၊ မည်သည့် ကျိုးကြောင်းပြချက်အရမဆို ကန့်သတ်ခြင်း သို့မဟုတ် ပယ်ရှားခြင်း လုံး၀မပြုလုပ်နိုင်ပါ။ မဖြစ်မနေ လိုအပ်သော အခွင့်အရေးတစ်ခုမှာ ကျွန်ပြုခံရခြင်းမှ အကာအကွယ်ရပိုင်ခွင့်ဖြစ်သည်။ အခြားမဖြစ်မနေ လိုအပ်သော အခွင့်အရေးတစ်ခုမှာ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ လူမဆန်သော သို့မဟုတ် အရှက်ရသိမ်ငယ်စေသော ဆက်ဆံပြုမူမှုများအား ပိတ်ပင်ဟန့်တားခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

မဖြစ်မနေလိုအပ်သော အခွင့်အရေးများအားလုံးသည် 'မည်သည့်အခြေအနေတွင်မှ ရုတ်သိမ်းခွင့်မရှိသည့် အခွင့်အရေးများ' လည်းဖြစ်သည်။ မည်သည့်အခြေအနေတွင်မှ ရုတ်သိမ်းခွင့်မရှိသည့် အခွင့်အရေးများသည် နိုင်ငံတော်အရေးပေါ်အခြေအနေ ကြေညာခြင်းကဲ့သို့ အခြေအနေများတွင်ပင် ကန့်သတ်၍မရနိုင်သော အခွင့်အရေးများဖြစ်သည်။

'အခြေအနေအရ ရုတ်သိမ်းခံရနိုင်သည့် အခွင့်အရေးများ' ကို အရေးကြီးအခြေအနေများတွင် ကန့်သတ်နိုင်သည်။

'ကန့်သတ်အခွင့်အရေးများ' ကို ကန့်သတ်နိုင်ခြင်းသော်လည်းကောင်း၊ အရေးမကြီးသော အခြေအနေများတွင် ဖယ်ရှားခြင်းသော်လည်းကောင်း ပြုလုပ်နိုင်သည်။ ဥပမာ - တစ်စုံတစ်ဦးက အပြစ်ဒဏ်ကျခံရနိုင်သော ပြစ်မှုကို ကျူးလွန်၍ အကျဉ်းကျခံရပါက လွတ်လပ်ခွင့်ကို ဖယ်ရှားပစ်လိုက်နိုင်သည်။

အရည်အသွေးပြည့်အခွင့်အရေးများ' သည် အချို့သော သတ်မှတ်ချက်များ ပြည့်မီပါက အချို့အခြေအနေများတွင် ကန့်သတ်၍ ရနိုင်သော အခွင့်အရေးများဖြစ်သည်။ အရည်အသွေးပြည့် အခွင့်အရေးများအား ကန့်သတ်ခြင်းအတွက် သတ်မှတ်ချက်များကို တင်းကြပ်စွာ သတ်မှတ်ဖော်ပြထားလေ့ရှိသည်။ သို့မှသာ နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးများအား နိုင်ငံများက ထင်တိုင်းကြဲ တင်းကြပ်ထားသည်ကို ကန့်သတ်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။ အဆိုပါ သတ်မှတ်ချက်များတွင် ယေဘုယျအားဖြင့် အောက်ပါနိယာမများ ပါဝင်သည် - 

• တရားဥပဒေနှင့်ညီညွတ်မှု - အရည်အသွေးပြည့် အခွင့်အရေးများအား ကန့်သတ်ချက်များကို ဥပဒေများတွင် အသေးစိတ်ဖော်ပြ၍ ထိန်းညှိပေးရန်လိုအပ်သည်။
• လိုအပ်မှု - ဒီမိုကရက်တစ် လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင် အခြားအခွင့်အရေးများကဲ့သို့ ခိုင်လုံသော တစ်စုံတစ်ရာကို ကာကွယ်ရန်အလို့ငှာ အရည်အသွေးပြည့်အခွင့်အရေးများအား ကန့်သတ်ချက်များကို ပြန်လည်သုံးသပ်ရမည်။ အရည်အသွေးပြည့် အခွင့်အရေးများအား ကန့်သတ်ချက်များအပြင် အခြားအစီအမံများကို ဦးစွာအားထုတ်ဆောင်ရွက်သင့်ပြီး ဤကန့်သတ်ချက်များကို နောက်ဆုံးလက်နက်အဖြစ် ထားရှိရမည်။
• အချိုးကျဖြစ်မှု - အရည်အသွေးပြည့် အခွင့်အရေးများအား ကန့်သတ်ချက်များသည် အချိုးကျသတ်မှတ်ထားသင့်သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ကန့်သတ်ချက်များသည် လိုအပ်သည်ထက် အချိန်ကြာမြင့်ခြင်းသော်လည်းကောင်း၊ လက်လှမ်းမမီနိုင်ခြင်းသော်လည်းကောင်း မဖြစ်သင့်ပါ။ အရည်အသွေးပြည့် အခွင့်အရေးများအား ကန့်သတ်ချက်များသည် ဒီမိုကရက်တစ် လူ့အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုတွင် သက်ဆိုင်မှုနည်းပါးခြင်းဟူသည့် ပန်းတိုင်ငယ်ကို ကာကွယ်လိုခြင်းအတွက်သာ ယူဆထားပါက ၎င်းတို့ကို ကိုးကားခြင်း မပြုသင့်ပါ။
• ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း ကင်းမဲ့မှု - အရည်အသွေးပြည့် အခွင့်အရေးများအား ကန့်သတ်ချက်များကို အချို့လူအုပ်စုများအတွက် အသုံးမချသင့်ပါ။ အခြေခံသဘောတရားမှာ လူ့အခွင့်အရေးများသည် အားလုံးနှင့်သက်ဆိုင်သည် - နေရာအရပ်ရပ်မှ လူသားတိုင်းသည် အခွင့်အရေးအားလုံးကို အမြဲတမ်းရရှိသင့်သည်။

အရည်အသွေးပြည့် အခွင့်အရေး သာဓကများမှာ လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့်နှင့် ငြိမ်းချမ်းစွာ စုဝေးခွင့်တို့ ဖြစ်ကြသည်။

ဤအခွင့်အရေး အမျိုးအစားများအတွက် အသေးစိတ်ရှင်းလင်းချက်များကို တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးအတွက် Bingham စင်တာတွင်ကြည့်ရှုနိုင်ပါသည် (February 2012:37-49) ။