၅.၁

အကြိုလေ့လာချက်

1. တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှုဆိုသည်မှာ အဘယ်နည်း။
2. နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံသည် တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှုကို မည်သည့်​နည်းဖြင့် သတ်မှတ်နိုင်သနည်း။

နိုင်ငံသားဖြစ်မှုကို နည်းလမ်းအမျိုးမျိုးဖြင့် အဓိပ္ပာယ်​ဖွင့်ဆိုနိုင်သည်။ နိုင်ငံတကာဥပဒေအရ နိုင်ငံသားဖြစ်မှု ဆိုသည်မှာ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းစီနှင့် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံတို့​အကြား တရားဝင်ဆက်နွယ်မှုကို ဆိုလိုသည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် တရားဝင်နိုင်ငံသားများတွင် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံသား​ဖြစ်ကြောင်း သက်သေပြသည့် နိုင်ငံကူးလက်မှတ်၊ မွေးစာရင်း​နှင့် အခြားအထောက်အထားများ ရှိကြသည်။ တရားဝင်​နိုင်ငံသားများသည် ၎င်းတို့ တရားဝင်နိုင်ငံသား အဆင့်အတန်း ရရှိထားရာ နိုင်ငံ၏ အခွင့်အရေးများကို ပိုင်ဆိုင်ကြသည်။ အပြန်အလှန်အားဖြင့် တရားဝင်နိုင်ငံသားများတွင် အခွန်ငွေ​ပေးဆောင်ခြင်းနှင့် ထိုနိုင်ငံ၏ ဥပဒေများကို လိုက်နာရခြင်းတို့ အပါအဝင် သတ်မှတ်တာဝန်ဝတ္တရားများ ရှိကြသည်။

လူအချို့အနေဖြင့် နိုင်ငံသားဖြစ်မှုဆိုင်ရာ ထိုအဓိပ္ပာယ်​ဖွင့်ဆိုချက်သည် ရိုးရှင်းလွန်းသည်ဟု ထင်မြင်ကြသည်။ နိုင်ငံသားဖြစ်မှုသည် လုပ်ငန်းတစ်ရပ်လည်း ဖြစ်သည်ဟု ၎င်းတို့အနေဖြင့် ယုံကြည်ကြသည်။ နိုင်ငံသားဖြစ်မှုဟူသည် လူ့အသိုင်းအဝိုင်းများကို ထောက်ကူဆောင်ရွက်မှုပြုသူများ​အကြောင်းလည်းဖြစ်သည်။

ဤစာအုပ်တွင် နိုင်ငံသားဖြစ်မှုဆိုင်ရာ တရားဝင်အဓိပ္ပာယ်​ဖွင့်ဆိုချက်ကို အလေးပေးဖော်ပြထားသည်။

တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှုဆိုင်ရာ အခြေခံမူများနှင့် အဓိက သဘောတရားများ

တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှုအား အခြေခံမူအမျိုးမျိုးကို အခြေခံ​ထားသော ဥပဒေအရ သတ်မှတ်နိုင်သည်။ နိုင်ငံများတွင် အောက်ပါမူနှစ်မျိုးစလုံးသော်လည်းကောင်း၊ တစ်မျိုးမျိုးသော်​လည်းကောင်း ပါဝင်သည့် နိုင်ငံသားဥပဒေများ ရှိကြသည်။

• jus sanguinis သည် ‘မွေးရာပါအခွင့်အရေး - right of blood’ ကို ဆိုလိုပြီး တရားဝင်ရည်ညွှန်းချက်မှာ မိဘများ၏ တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှုကို အခြေခံ၍ ပေးအပ်သော နိုင်ငံသားဖြစ်မှုကို ဆိုလိုသည်။ ထိုသူအား မွေးဖွားရာ နေရာ​မှာ အရေးမပါလှပါ။ jus sanguinis မူအရ တရားဝင်​နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်သည် မိဘနှစ်ဦးစလုံး သို့မဟုတ် မိဘတစ်ဦး​တည်း၏ တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှုအပေါ် အခြေခံနိုင်သည်။

• Jus soli ‘ဇာတိနေရာအခွင့်အရေး - right if soil’ ကို ဆိုလိုပြီး တရားဝင်ရည်ညွှန်းချက်မှာ လူတစ်ဦး၏ မွေးဖွားရာ​ဇာတိကို အခြေခံ၍ပေးထားသော နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်ကို ဆိုလိုသည်။ လူတစ်ဦးသည် jus soli မူကို ကျင့်သုံးသော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ နယ်နိမိတ်အတွင်း မွေးဖွားသူဖြစ်ပါက ၎င်း၏ မိဘများသည် အခြားနိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ တရားဝင်​နိုင်ငံသားများ ဖြစ်နေစေကာမူ ၎င်းအနေဖြင့် ထိုနိုင်ငံ၏ တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှု ရရှိနိုင်သည်။

အချို့နိုင်ငံများတွင်လည်း နိုင်ငံသားပြုခွင့်ပေးထားသည်။ နိုင်ငံသားပြုခွင့်ပေးခြင်း ဆိုသည်မှာ လူတစ်ဦးအား နိုင်ငံ​တစ်နိုင်ငံ၏ တရားဝင်နိုင်ငံသားတစ်ဦး ဖြစ်လာစေရန် ခံယူခွင့်​ပေးသည့် လုပ်ငန်းစဉ်ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံတွင် တရားဝင်​နိုင်ငံသားဖြစ်ပြီး အခြားနိုင်ငံတွင်လည်း တရားဝင်နိုင်ငံသား​အဖြစ် ခံယူလိုသူသည် ၎င်း၏ တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှုကို ပြောင်းလဲခြင်းအားဖြင့်လည်းကောင်း၊ ဒုတိယမြောက် တရားဝင်​နိုင်ငံသားဖြစ်မှု အဆင့်အတန်းကို ထပ်မံဖြည့်စွက်ခြင်းအားဖြင့်​လည်းကောင်း နိုင်ငံသားပြုခွင့်ရရှိနိုင်သည်။ မည်သည့်​နိုင်ငံတွင်မဆို တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှု မရှိသူသည်လည်း နိုင်ငံသားပြုခွင့်ကို ရရှိနိုင်သဖြင့် နိုင်ငံမဲ့ ဖြစ်တော့မည် မဟုတ်ပါ။ ဤပုဂ္ဂိုလ်များသည် နေထိုင်ခွင့်၊ လက်ထပ်​ထိမ်းမြားခြင်း၊ မွေးစားခြင်း၊ တပ်မတော်တွင် စစ်မှုထမ်းခြင်း၊ စာမေးပွဲဖြေဆိုအောင်မြင်ခြင်း သို့မဟုတ် အခြားနည်းလမ်းများမှ​တစ်ဆင့် နိုင်ငံသားပြုခွင့်ကို လက်လှမ်းမီရရှိခြင်းမျိုး ရှိနိုင်ကြ​သည်။ နိုင်ငံသားပြုခွင့်ရသူတစ်ဦးသည် ပုံမှန်အားဖြင့် ထိုနိုင်ငံ၏ အခြားသော တရားဝင်နိုင်ငံသားများနှင့် တန်းတူ​အခွင့်အရေးများ ရှိကြသည်။

နိုင်ငံအချို့တွင် တရားဝင်နိုင်ငံသားအဆင့်အတန်း ခံယူမှုအတွက် ဖြည့်စွက်စည်းမျဉ်းဥပဒေများ ရှိကောင်းရှိနိုင်သည်။ ဌာနေ​တိုင်းရင်းသားများကိုလည်းကောင်း၊ တိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုများမှ ဆင်းသက်လာသူများကိုလည်းကောင်း၊ မျိုးရိုးစဉ်ဆက်​တစ်လျှောက် နိုင်ငံ့သမိုင်းကို ခြေရာကောက်ကြည့်ခြင်းမှ သိရှိ​နိုင်သော မျိုးရိုးရှိသူများကိုလည်းကောင်း တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှု အဆင့်အတန်းကို ဖြည့်စွက်ပေးအပ်လိုခြင်းလည်း ရှိကောင်း​ရှိနိုင်သည်။ ယခုလက်ရှိတွင် အခြားနိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၌ နေထိုင်နေ​သည်ဖြစ်စေ၊ အခြားနိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ တရားဝင်နိုင်ငံသား ဖြစ်နေသည်ဖြစ်စေ ဤပုဂ္ဂိုလ်များသည် တရားဝင်နိုင်ငံသား အဆင့်အတန်းကို ရယူနိုင်ခြင်း ရှိကောင်းရှိနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် လူတစ်ယောက်သည် မွေးရာပါအခွင့်အရေးအရဖြစ်စေ (jus sanguinis)၊ ဇာတိနေရာ အခွင့်အရေးအရဖြစ်စေ (Jus soli) တရားဝင်နိုင်ငံသား ဖြစ်နိုင်သည့်အပြင် သူ၏ ဌာနေတိုင်းရင်းသား​ဖြစ်မှု၊ တိုင်းရင်းသားဖြစ်မှု သို့မဟုတ် မျိုးရိုးတို့ကို အခြေခံ၍လည်း တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်နိုင်သည်။

အချို့နိုင်ငံများတွင် လူတစ်ဦးအား တရားဝင်နိုင်ငံသား အဆင့်အတန်းကို နိုင်ငံအများအပြားတွင် ရယူပိုင်ခွင့်ပေးသည့် နိုင်ငံသားဥပဒေများ ရှိကြသည်။

အခြေချနေထိုင်သူများ၊ အထောက်အထား မရှိသူများနှင့် နိုင်ငံမဲ့ပုဂ္ဂိုလ်များ

အခြေချနေထိုင်သူဆိုသည်မှာ နိုင်ငံတစ်ခုတွင် ကာလ​ရှည်ကြာစွာနေထိုင်ရန် ရည်ရွယ်ထားသူဖြစ်သည်။ တရားဝင်နိုင်ငံသားများမှာလည်း ၎င်းတို့ နိုင်ငံသားဖြစ်မှု အဆင့်အတန်းကို ရရှိထားရာ နိုင်ငံအတွင်း နေထိုင်သူများ ဖြစ်လေ့ရှိသည်။ နိုင်ငံတစ်ခုခုတွင် တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှု အဆင့်အတန်းကို ရရှိခြင်းမရှိသူများသည်လည်း ထိုနိုင်ငံတွင် အခြေချနေထိုင်သူများ ဖြစ်နိုင်သည်။

ထို့ကြောင့် လူတစ်ဦးသည် နိုင်ငံတစ်ခုခုအတွင်း တရားဝင်​နိုင်ငံသားရော၊ အခြေချနေထိုင်သူပါ ဖြစ်နိုင်သည်။ သို့သော် အခြေချနေထိုင်သူတိုင်း တရားဝင်နိုင်ငံသား မဟုတ်ပေ။ ၎င်းတို့ အခြေချနေထိုင်ရာ နိုင်ငံအတွင်း တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှု အဆင့်အတန်းကို ရရှိခြင်း မရှိသူများသည် တရားဝင်နိုင်ငံသား​ဖြစ်ပြီး သူတို့ရရှိခံစားနိုင်ကြသည့် အခွင့်အရေးများနှင့် တာဝန်ဝတ္တရားများအတိုင်း ရရှိခံစားနိုင်ကြမည် မဟုတ်ပေ။ သို့သော်လည်း နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအတွင်း ကာလရှည်ကြာစွာ နေထိုင်သူများ ဖြစ်ပါက ထိုနိုင်ငံအနေဖြင့် ၎င်းတို့အား တရားဝင်နိုင်ငံသားများနှင့် ရရှိခံစားနိုင်သည့် အခွင့်အရေးနှင့် တာဝန်ဝတ္တရားအချို့ကို ပေးအပ်ပါလိမ့်မည်။

အထောက်အထားမဲ့သူဆိုသည်မှာ မည်သူမည်ဝါ ဖြစ်ကြောင်းနှင့်တကွ အခြေချနေထိုင်ကြောင်းကိုဖြစ်စေ၊ တရားဝင်နိုင်ငံသား အဆင့်အတန်းရှိကြောင်းကိုဖြစ်စေ၊ နှစ်မျိုးစလုံးကိုဖြစ်စေ သက်သေပြနိုင်သည့် မှတ်ပုံတင်​ကတ်ပြား သို့မဟုတ် မွေးစာရင်းလက်မှတ်ကဲ့သို့ အစိုးရ၏ တရားဝင်အထောက်အထားများ မရှိသောသူကို ဆိုလိုသည်။ အထောက်အထားမဲ့သူတစ်ဦးသည် နိုင်ငံမဲ့တစ်ဦးလည်း ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်သည်။ သို့သော် အထောက်အထားမဲ့သူတိုင်း နိုင်ငံမဲ့သူ မဟုတ်ပါ။ နိုင်ငံအများအပြားရှိ တရားဝင်နိုင်ငံသား​ဖြစ်ပြီးသူများ၌ပင်လျှင် တရားဝင်အစိုးရ အထောက်အထားများ မရှိတတ်ကြပါ။ ထိုနည်းတူ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်တွင် ယခင်က အထောက်အထားများ ရှိကောင်းရှိခဲ့နိုင်ပြီး ပဋိပက္ခ သို့မဟုတ် သဘာ၀ဘေးအန္တရာယ် ကျရောက်စဉ် ပျောက်ဆုံးသွားခြင်း သို့မဟုတ် ထိခိုက်ပျက်စီးသွားခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ၎င်းတို့သည် ယခင်တုန်းက အခြားနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ၏ တရားဝင်နိုင်ငံသားများ​အဖြစ်လည်း အသိအမှတ်ပြုခံရကောင်းခံခဲ့ရနိုင်သည်။ သို့သော်​လည်း အထောက်အထားသစ်များ လျှောက်ထားရယူရာတွင် ခွဲခြားဆက်ဆံခံရခြင်း သို့မဟုတ် အခြားအဟန့်အတားများကို ရင်ဆိုင်ရခြင်းလည်း ရှိကောင်းရှိနိုင်သည်။ လူတိုင်းတွင် နိုင်ငံသားဖြစ်မှု အထောက်အထားများရှိမှသာ တရားဝင်​နိုင်ငံသားဖြစ်သည်ဟူ၍ အစိုးရတာဝန်ရှိသူများက သတ်မှတ်​ယူဆထားသော နိုင်ငံ၌ နေထိုင်သူတစ်ဦးအနေနှင့်မူ အစိုးရ၏ တရားဝင်စာရွက်စာတမ်း အထောက်အထားများ မရှိလျှင် တရားဝင်နိုင်ငံသား အဆင့်အတန်းကို သက်သေပြရန် ခက်ခဲနိုင်သည်။

အထောက်အထားမရှိသော မိဘများ၏ သားသမီးများသည်လည်း ၎င်းတို့၏ တရားဝင်​နိုင်ငံသား အဆင့်အတန်းကို သက်သေပြမည့် အထောက်အထားများ လျှောက်ထားရာတွင် အခက်အခဲများ ကြုံတွေ့ရနိုင်သည်။ ဤလုပ်ငန်းစဉ်သည် တရားဝင်နိုင်ငံသားဖြစ်မှု အထောက်အထား စာရွက်စာတမ်းများ တင်ပြလာသည့် လျှောက်ထားသူ၊ ၎င်း၏ မိဘများနှင့် ဘိုးဘွားများ အခြေချ​နေထိုင်ရာ အရပ်တို့​အပေါ်တွင်ပါ အများအားဖြင့် မူတည်လေ့ရှိသည်။

ပြန်လည်သုံးသပ်ချက်/ဆွေးနွေးချက်

1. နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံတွင် အခြေချနေထိုင်သူအားလုံးသည် တရားဝင်နိုင်ငံသားများကဲ့သို့ တူညီသော အခွင့်အရေးများနှင့် တာဝန်ဝတ္တရားများ ရှိသင့်ပါသလား။ အဘယ်ကြောင့်နည်း။
2. အထောက်အထားမရှိသူအားလုံးသည် တရားဝင်​နိုင်ငံသားများကဲ့သို့ တူညီသည့် အခွင့်အရေးများ ရရှိသင့်ပါ​သလား။ ရရှိသင့်သည်ဆိုပါက အဘယ်ကြောင့်နည်း။ မရရှိသင့်ဟု ဆိုပါက အဘယ်ကြောင့်နည်း။